ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ, 2346 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Γράφει  η Δρ. Νίκη Λαμπροπούλου / Niki Lambropoulos, PhD
Ε.ΔΙ.Π., Πανεπιστήμιο Πατρών / University of Patras
Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και
Κοινωνικής Εργασίας

Επιμέλεια Ευτυχία Λαμπροπούλου

O Αριστοτέλης μέσα από το έργο του «Ποιητική», φέρνει στο προσκήνιο τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν την σύγχρονη δημιουργική γραφή και την αφηγηματική τέχνη, με όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που τις καθιστούν μοναδικές διαμέσου των αιώνων. Στο κείμενο που ακολουθεί μπορεί κανείς να διακρίνει πως το χθες συνδέεται αρμονικά με το σήμερα και οδηγεί στο αύριο, μέσα από την αλληλουχία εικόνων, εμπειριών και γεγονότων.

Ο Αριστοτέλης έζησε από το 384 π.Χ. έως το 322 π.Χ.. Αν υπολογίσουμε από το θάνατό του το 322 π.Χ. μέχρι το 2024 μ.Χ., έχουν περάσει  2346 χρόνια από την εποχή που έγραψε ο Αριστοτέλης το έργο «Ποιητική». Η «Ποιητική» είναι το πρώτο σωζόμενο έργο θεωρίας της λογοτεχνίας και εστιάζει κυρίως στην τραγωδία, αναλύοντας τη δομή και τη λειτουργία της. Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι η τραγωδία είναι μίμηση πράξης σπουδαίας και τέλειας, η οποία προκαλεί φόβο και έλεος, οδηγώντας τον θεατή στην κάθαρση των συναισθημάτων αυτών. Κεντρικό ρόλο έχουν η πλοκή, που θεωρείται η ψυχή του δράματος, και οι χαρακτήρες, που υπηρετούν τη δράση. Εξετάζει επίσης τα μέρη της τραγωδίας (πρόλογος, επεισόδια, έξοδος), τις ενότητες της πλοκής, τη σημασία της αναγνώρισης και της περιπέτειας, και τονίζει τη δύναμη της τέχνης ως μέσο μίμησης και κατανόησης της ανθρώπινης φύσης.

Μετά 2346 χρόνια, η αντιμετώπιση των προκλήσεων αποτελεί απαιτητικό εγχείρημα με νέα πλαίσια ικανοτήτων. Αποστολή της εκπαίδευσης δεν είναι μόνο να παρέχει στους πολίτες γνώση και δεξιότητες, αλλά και να αναπτύσσει ικανότητες για έκφραση, δημιουργικότητα, συνεργασία σε μικρές ή μεγάλες ομάδες, αυτορρύθμιση, ανάπτυξη και μεταμόρφωση της ταυτότητάς τους. Ο 21ος αιώνας απαιτεί ένα νέο σύνολο ήπιων δεξιοτήτων πέρα από τις προφανείς ψηφιακές δεξιότητες, όπως επικοινωνία, συνεργασία, κοινωνικές και πολιτιστικές δεξιότητες, δημιουργικότητα, κριτική σκέψη, δημιουργία νέων πρωτότυπων ιδεών, επίλυση προβλημάτων, παραγωγικότητα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, αυτοοργανωμένη μάθηση, αυτονομία, προγραμματισμός, ευελιξία, ανάληψη και διαχείριση ρίσκων, διαχείριση συγκρούσεων, πρωτοβουλία και επιχειρηματικότητα, και δια βίου μάθηση, μεταξύ άλλων. Αυτές οι νέες δεξιότητες και ικανότητες συνοψίζονται και αναφέρονται συχνά ως οι δεξιότητες του 21ου αιώνα ή οι 7Cs: δημιουργικότητα, επικοινωνία, συνεργασία, κριτική σκέψη, πολιτειότητα, κουλτούρα και συνδεσιμότητα ως ψηφιακή δεξιότητα.

Η ενασχόληση με τη δημιουργική γραφή και αφήγηση παρέχει το πλαίσιο για την ανάπτυξη αυτών των ικανοτήτων όπως επίσης και τις προσωπικές και συλλογικές ταυτίσεις και προβολές για τη μετάδοση του πολιτισμού, των αξιών, της γνώσης και των παραδόσεων, που μπορούν να εμπνεύσουν την αλλαγή. Συχνά, οι ιστορίες εξερευνούν κοινωνικά ζητήματα, αμφισβητούν κανόνες και προτείνουν εναλλακτικές, πυροδοτώντας δημιουργικότητα για θετική πρόοδο. Η δημιουργική γραφή και αφήγηση συνεχίζει να προσπαθεί να ερμηνεύσει και να κατανοήσει αυτό που συμβαίνει στον άνθρωπο και τον κόσμο, 2346 χρόνια μετά. Λειτουργεί ως μέσο έκφρασης ιδεών, συναισθημάτων και εμπειριών, αποτελώντας μια μορφή επικοινωνίας που μεταδίδει μηνύματα, θέματα και ηθικά διδάγματα της κοινότητας και του πολιτισμού. Σε αυτή τη διαδικασία, η δημιουργικότητα με τη γραφή και την αφήγηση είναι απαραίτητα στοιχεία για τη διαπλοκή αυτών των στοιχείων μέσω συμβολισμού, μεταφοράς ή αφηγηματικών τεχνικών, με αποτέλεσμα μια καλοειπωμένη ιστορία.

Η δημιουργική γραφή και αφήγηση μπορεί να μεταφέρει ανθρώπους σε διαφορετικούς κόσμους, να προβληματίσει, να εμπνεύσει και να μεταδώσει ιδέες μέσω διάφορων μέσων, όπως γραπτή λογοτεχνία, προφορικές παραδόσεις, εικαστικές τέχνες, θέατρο, τηλεόραση, κινηματογράφος, διαδίκτυο, πολυμέσα κ.λπ. Δημιουργεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον που ενισχύει την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Οι ιστορίες συχνά χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές για να ενισχύσουν την ενσυναίσθηση του κοινού. Η έμφυτη τάση της ανθρωπότητας για αφήγηση, σε συνδυασμό με την ικανότητα αντλήσεως γνώσεων και μαθημάτων από τις αφηγήσεις, χρησιμεύει ως παρατήρηση και καταγραφή της ανθρώπινης συμπεριφοράς και του κόσμου όπως τον αντιλαμβάνεται ο αφηγητής.

Η συμμετοχή στη δημιουργική αφήγηση στην εκπαίδευση προσφέρει μια προσωρινή απόδραση από τα όρια του εκπαιδευτικού, ορθολογικού, επιστημονικού και σχολικού περιβάλλοντος, καθώς και από τους στρεσογόνους παράγοντες της πραγματικότητας. Αυτή η απόδραση βοηθά τους μαθητές να ηρεμήσουν, να ενισχύσουν τον αυτοέλεγχο, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και την αυτορρύθμιση, ενώ προάγει τη συνεργασία με τους συμμαθητές τους.

Η αναγκαιότητα και ο επείγων χαρακτήρας της δημιουργικής γραφής και αφήγησης σήμερα προκύπτει από το ίδιο πλαίσιο που γέννησε την εμφάνιση του μοναδικού και αντισυμβατικού ελληνικού κινηματογράφου, γνωστού ως Greek Weird Wave, με εκπροσώπους όπως οι Γιώργος Λάνθιμος και Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη. Η δεκαετής οικονομική κρίση και οι κοινωνικές αναταράξεις στην Ελλάδα επηρέασαν την ανάπτυξη αυτού του κινηματογραφικού ρεύματος, καθώς και το μέλλον των δημιουργών και συγγραφέων, όπως η Νίκη Λαμπροπούλου. Μέσα από διάφορα μέσα, το Greek Weird Wave αποτυπώνει την επίδραση και την πάλη για δημιουργία εν μέσω αντιξοοτήτων, αντιμετωπίζοντας την επιμονή ως την απόλυτη πράξη ελπίδας. Θέματα βιοπολιτικής, εμπνευσμένα από τη φιλοσοφία του Μισέλ Φουκώ, εξετάζουν τη ρύθμιση της ανθρώπινης ζωής από το κράτος, αντικατοπτρίζοντας τις δυναμικές δύναμης και εξουσίας. Ο Δημήτρης Παπανικολάου, συγγραφέας του βιβλίου Greek Weird Wave: A Cinema of Biopolitics, τονίζει ότι η ίδια η κρίση αποκάλυψε τις κοινωνικές, πολιτισμικές και εξουσιαστικές δυναμικές που οδήγησαν στη χρήση της. Ο Λάνθιμος θεωρείται πρωτοπόρος αυτού του αναδυόμενου κινήματος, συνεχίζοντας να δημιουργεί ταινίες που ενσωματώνουν τα χαρακτηριστικά της «παράξενης» κινηματογραφίας, όπως φαίνεται στη σημαντική του αστική δυστοπία του 2009. Αυτά τα χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν καταπιεστικά οικογενειακά και κοινωνικά συστήματα που αντικατοπτρίζουν την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα, θέματα επικεντρωμένα κυρίως στη βιοεξουσία, αισθήματα κλειστοφοβίας, αποξένωσης και κοινωνικής απομόνωσης, και κλειστούς χώρους.

Ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού βρισκόταν σε κατάσταση επιβίωσης για μεγάλο χρονικό διάστημα. Προσωπικά, έπρεπε να διαχειριστώ δύσκολες καταστάσεις για μια δεκαετία, συμπεριλαμβανομένων προσωπικών και οικογενειακών κρίσεων, δύο εθνικές κρίσεις (την ελληνική κρίση και το Brexit), καθώς και τις καταστροφικές πυρκαγιές στην πατρίδα μου, την Αρχαία Ολυμπία. Καμία πτυχή της κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής δεν μένει ανεπηρέαστη από καταστροφικά γεγονότα. Η διαρκής κρίση αντικατοπτρίζει ακόμα μια σύνδεση ανάμεσα στη σημερινή γραφή και αφήγηση και την αρχαία τραγωδία: άτομα ανίσχυρα να διαμορφώσουν τη μοίρα τους, καταδικασμένα να πλοηγούνται σε μια κοινωνία που διέπεται από κανόνες και νόμους επιβαλλόμενους από άλλους. Η διαφορά είναι ότι πλέον δεν είναι οι θεοί που καθορίζουν τη μοίρα, αλλά ένα απρόσωπο, αποστασιοποιημένο σύστημα εξουσίας που προέρχεται από διάφορες κατευθύνσεις.

Η κληρονομιά του αρχαίου δράματος θέτει πήχη αριστείας για όλους και, μαζί με το σύγχρονο αντισυμβατικό ελληνικό κύμα, παρέχει ένα ξεχωριστό μείγμα. Η ζωή σε μια παρατεταμένη κατάσταση έκτακτης ανάγκης, υπό πίεση και αγωνία επιβίωσης σε μια ταραγμένη χώρα, μπορεί να συνδεθεί με την έννοια του βιοπολιτικού ρεαλισμού που περιγράφει ο Παπανικολάου (2023). Το περιβάλλον αυτό λειτουργεί ως καταλύτης καταστάσεων και δημιουργεί μια αίσθηση παραδοξότητας και κοινωνικής ανησυχίας, διαμορφώνοντας έναν κόσμο παράλληλων πραγματικοτήτων και παράξενου κοινωνικού ρεαλισμού. Αυτός ο αδιάκοπος κύκλος φθοράς και καταστροφής κατά τον Στάθη Καλύβα, μπορεί να μας οδηγήσει στα άκρα ή να μας φέρει σε σημείο καμπής. Σε αυτό το σημείο, ίσως βρούμε μια αίσθηση απελευθέρωσης, απορρίπτοντας τις αυταπάτες της ζωής και των καθιερωμένων μοντέλων του κόσμου, επεκτείνοντας τον εσωτερικό μας χώρο για να αναπνεύσουμε. Αυτή η ίδια η ανάγκη δημιουργίας μέσα στο χάος γίνεται κινητήρια δύναμη σε κάθε πτυχή της ζωής, για να αναδημιουργήσουμε τον εαυτό μας και να ανακτήσουμε τον έλεγχο της αφήγησης της ύπαρξής μας με τη δύναμη της τέχνης ως μέσο μίμησης και κατανόησης της ανθρώπινης φύσης και του κόσμου γύρω μας. Ακριβώς όπως 2346 χρόνια πριν.