Βρεθήκαμε με τον Συγγραφέα, εικαστικό και καθηγητή Φιλοσοφίας της Τέχνης Δημοσθένη Δαββέτα και μιλήσαμε για το νέο του βιβλίο με τίτλο «Το τέλος της αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και σύγχρονη
τέχνη». Ένα βιβλίο που ουσιαστικά έλειπε από την ελληνική βιβλιογραφία. Καθώς μιλάει για την σύγχρονη τέχνη με εκλαϊκευμένο τρόπο θέλοντας να μεταλαμπαδεύσει στον απλό κόσμο την ουσιαστική γνώση για την τέχνη. Οι απλοί άνθρωποι έμαθαν να την φοβούνται θεωρώντας πως είναι κάτι το ελιτιστικό και αφορά τους ελάχιστους. Το εν λόγω βιβλίο σπάει αυτό το ταμπού και εισάγει τον εκδημοκρατισμό στην τέχνη, γκρεμίζει τα τείχη που είχαν υψωθεί έως τώρα και διαχέει την τέχνη σε όλο το φάσμα των απλών ανθρώπων. Κάνει την τέχνη ουσιαστικά πιο προσιτή στον καθημερινό
άνθρωπο, καθώς αγγίζει τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής του. Παύει να φαντάζει κάτι το άπιαστο και γίνεται προσεγγίσιμη, ο αναγνώστης μέσα από το βιβλίο αυτό του Δημοσθένη Δαββέτα, μπορεί να αγγίξει την τέχνη και να ταξιδέψει σε εικόνες, μέσα από την εκλαϊκευμένη του γεννιόνται πρωτόγνωρα συναισθήματα.
Συνέντευξη στην δημοσιογράφο Ευτυχία Λαμπροπούλου
Κύριε Δαββέτα το βιβλίο αυτό έχει δύο σκέλη το ένα σκέλος έχει να κάνει με τα εικαστικά και το άλλο με το ζήτημα του στοχασμού στην καθημερινή ζωή, καθώς αγγίζει τις σχέσεις του ανθρώπου με την τεχνητή νοημοσύνη. Μέσα στον χρόνο τόσο η αισθητική όσο και η τέχνη έχουν αλλάξει μορφές, θεωρείτε πως η τεχνίτη νοημοσύνη μπορεί να συμβάλει στην μετεξέλιξη της τέχνης σε ποιο βαθμό;
Το βιβλίο αυτό γράφτηκε σε απλή καθημερινή γλώσσα δίχως όμως να γίνει έκπτωση αξιών στις βασικές επιστημονικές έρευνές που προσεγγίζει. Ήθελα να γράψω ένα κείμενο στην καθομιλούμενη γλώσσα που θα γινόταν κατανοητό από τον καθένα ,ειδικό η μη κι όχι μόνο από μια κοσμική ελίτ όπως συνήθως γίνεται. Πάντα είχα μια αλλεργία προς της καλλιτεχνικές ελίτ και προς την ακατανόητη συχνά γλώσσα που χρησιμοποιούν. Έτσι πήρα απόφαση να γράψω κάτι σωστό μεν επιστημονικά αλλά προσιτό σε όλο τον κόσμο. Πάντα πίστευα και πιστεύω στην εκπαιδευμένη γνώση σε αυτό που συχνά ονομάζω εκδημοκρατισμό των εννοιών, να λέγονται δηλαδή και να εξηγούνται με κριτήριο την ευρύτερη διάχυση της γνώσης στον κόσμο ώστε να γίνεται κατανοητή από αυτόν.
Το βιβλίο αυτό απαρτίζεται από δύο μέρη τα οποία συναντιόνται σε ένα κοινό τόπο έρευνας. Αυτόν της σύγχρονης τέχνης.
Όσο στο πρώτο μέρος εξηγώ τι είναι η σύγχρονη τέχνη, από που προέρχεται και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ,άλλο τόσο εξ αρχής ξεκαθαρίζω ότι με τον όρο σύγχρονη τέχνη σ ‘αυτο το βιβλίο εννοώ την σύγχρονη εικαστική πραγματικότητα. Δεν μιλώ γενικά για όλα τα είδη τεχνών, δεν παίρνω την τέχνη ως κάτι το γενικό όπως συνηθίζουμε να το εννοούμε στην Ελλάδα, αλλά το αντίθετο, παίρνω την τέχνη ως εικαστική γλώσσα, ως ζωγραφική, γλυπτική κλπ που αφορούν την πλαστική έκφραση σήμερα στις καλές τέχνες. Κάνω μια ιστορική αναφορά του πως εξελίχτηκε η σύγχρονη εικαστική Τέχνη και ποια είναι τα κύρια σημεία που την καθορίζουν. Όμως το κυριότερο απ’ όλα είναι ότι εξηγώ το τι είναι για μένα η Αισθητική, πως την αντιλαμβάνομαι και ποια είναι η σημασία της στην προσέγγιση και κατανόηση της σύγχρονης τέχνης. Η Αισθητική υπήρξε πάτα το αιτούμενο της μοντέρνας εποχης και πάνω σε αυτήν στηρίχθηκαν πολλές ενδιαφέρουσες αναλύσεις σύγχρονων μεγάλων καλλιτεχνών.
Στο δεύτερο μέρος μιλώ για εκείνα τα ζητήματα Αισθητικής που αφορούν την καθημερινή μας ζωή. Και κυρίως αναφέρομαι στο σημαντικό ρόλο της Αισθητικής σε θέματα στοχασμού, επιστήμης, πολιτικής οικονομίας κλπ. Όπως επίσης και στο πως εν’ όψη Τεχνητής Νοημοσύνης απειλείται η ίδια η ύπαρξη της Αισθητικής.
Πιο συγκεκριμένα: Η Αισθητική ήταν πάντα δεμένη με την προσωπική η συλλογική εμπειρία, το βίωμα, μέσα στην ύπαρξη του ΩΡΑΙΟΥ. Η Αισθητική όπως την αντιλαμβάνομαι είναι μέθεξη στο ΩΡΑΙΟ.
Στην σημερινή εποχή όπου όλα γίνονται ψηφιακά, όπου εμείς οι ίδιοι σταδιακά ματστρεπομαστε σε ψηφιακά όντα ποια είναι η θέση της Αισθητικής; Υπάρχει όπως την γνωρίζαμε, αλλάζει η καταργείται από την δύναμη της Τεχνικής; Και ποιο θα ονομάζαμε ΩΡΑΙΟ την εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης; Ως που αυτή η τελευταία θ’ αλλάξει την ζωή μας; Θα υπάρχουμε ως αισθητά, αισθαντικά όντα η θα είμαστε μόνο αισθησιακά; Και πως θα ορίζεται πλέον η εμπειρία η το βίωμα στον κόσμο της Τεχνικής που μπαίνουμε, στον κόσμο που θα καθοδηγείται από την Τεχνητή νοημοσύνη; Η Τέχνη σίγουρα αλλάζει. Ποια μορφή παίρνει; Όλα αυτά τα ζητήματα προσεγγίζονται με πολύ απλό, επαναλαμβάνω, πολύ κατανοητό για όλους τρόπο. Σας αφήνω να το ανακαλύψετε ως αναγνώστες.
Οι κουλτούρες πλέον έχουν μία ώσμωση καθώς άνθρωποι από τρίτες χώρες για διάφορους λόγους έρχονται στην Ευρώπη, κατά πόσο όλο αυτό στο μέλλον θα επηρεάσει τόσο την τέχνη όσο και την αισθητική και σε ποιο βαθμό;
Οι άνθρωποι πάντα από την αρχαιότητα πήγαιναν κι έρχονταν. Όλο και νέοι μετανάστες έρχονταν από την μια χώρα στην άλλη. Αυτή η πολιτιστική όσμωση κάνει καλό στην Τέχνη γιατί εντείνει τον διάλογο πολιτισμών κι εμπλουτίζει τα γλωσσικά στοιχεία της έκφρασης της. Η Τέχνη πάντα ήξερε να συνθέτει, να ενώνει, να συνεργεί γόνιμα κι αυτό γιατί πάντα το είναι της ήταν η αναζητούμενη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο, η αναζήτηση της θέσης του στον κόσμο.
Στην σημερινή όμως εποχή το ανθρώπινο στοιχείο πάει ν’ αντικατασταθεί από το λογισμικό, η συν(γ)κινητική φόρτιση από μαθηματικές σχέσεις. Αυτό αλλάζει τα ως τώρα γνωστά δεδομένα. Αλλάζει τις έννοιες και την γλώσσα. Όταν για παράδειγμα λέγαμε ζωγραφική στην ως τώρα λογική εννοούσαμε κάτι που γίνεται εμπειρικά μέσα από τα ανθρώπινα δεδομένα ( πχ Το πινέλο ,το χρώμα κλπ). Τώρα όμως όταν λέμε ζωγραφική εννοούμε, όλο και περισσότερο, κάτι που μπορεί να μην έχει βασιστεί σε ανθρώπινη προσπάθεια, ούτε καν σε κάποιες περιπτώσεις σε νοητική περιπέτεια. Εννοούμε κάτι που μπορεί να έχει γίνει μηχανικά ( χωρίς ο καλλιτέχνης ναχει χρησιμοποιήσει τα χέρια του για παράδειγμα) η ακόμη πιο συγκεκριμένα, εννοούμε κάτι που δεν το εννοήσαμε δηλαδή αλλά το ζητήσαμε από την Τεχνητή Νοημοσύνη κι αυτη το έφτιαξε ( έναν πίνακα,ένα γλυπτό,ένα μυθιστορημα κλπ). Άρα δεν μιλάμε πλέον για τέχνη όπως την ξέραμε αλλά για ψηφιακή τέχνη, για τέχνη των ρομπότ. Κι αυτό αλλάζει τα δεδομένα. Δεν ξέρουμε πια ποιος έχει κάνει το α η β έργο, δεν ξέρουμε αν τύχει κάνει άνθρωπος η μηχανή. Τι μας επιφυλασει αυτή η κατασταση;
Είστε συγγραφέας, εικαστικός και καθηγητής φιλοσοφίας της τέχνης. Πως οι νέοι αντιλαμβάνονται την τέχνη σήμερα;
Με βάση τα προηγούμενα που σας είπα η Τέχνη σήμερα κι αυτή που συνήθως αντιλαμβάνονται οι νέοι είναι μια τέχνη όπου το λυρικό τραγικό έχει δώσει την θέση του στο λυρικό-θεαματικό και στο Τεχνολυρικό. Ας εξηγήσω.
Κάποτε ο ζωγράφος η ποιητής ,γενικά ο καλλιτέχνης, ήθελε με το έργο του μέσα από τον έμφυτο λυρισμό του να κοιτάξει στα μάτια, να συνομιλήσει άμεσα με τον(τους)Θεο(υς). Αυτό γέννησε τον τραγικό λυρισμό όπου ο δημιουργικός καλλιτέχνης εκφράζει με το έργο του αυτήν την αγωνιώδη εμπειρία της προσπάθειας του να συνομιλήσει απευθείας με το θείο. Σήμερα μιλάμε με το “υποτιθέμενο” Θείο αυτό που ουσιαστικά το θεωρούμε νεκρό, δεν το πιστεύουμε και το χρησιμοποιούμε σαν ένα είδος διακοσμητικής κι όχι αληθινής τελετουργίας, μέσω ενός ενδιαμέσου μεσολάβηση. Χάθηκε η απευθείας επικοινωνία μαζί του. Ως μεσολαβητής θεωρείται κάθε αντιπρόσωπος που “πουλά” στην αγορά το θείο ( πχ οι ,γκαλερί, οι εκδότες ,οργανώσεις τέχνης, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, οι διάφοροι ειδικοί που πουλούν ευτυχία κλπ).
Σήμερα ζούμε την μετατροπή του έμφυτου λυρικού στοιχείου σε συνειδητή “θεατρική” έκφραση. Όλα γίνονται Σόου. Συνειδητό Σόου. Οπότε και η Τέχνη γίνεται μια γλώσσα θεάματος. Η οποία όμως εκφράζεται μέσω της Τεχνικής. Το ψηφιακό θέαμα έχει αντικαταστήσει κάθε άμεση εμπειρική επικοινωνία του δημιουργικού ανθρώπου με το βίωμα. Για να γνωρίσει κάτι κάποιος χρησιμοποιεί Τεχνητά μέσα. Δεν πάει βιβλιοθήκη αλλά κοίτα στο Google. Κι ας έλεγε ο Ουμπέρτο Έκο ότι πρέπει να ελέγχουμε πολύ την αλήθεια της πληροφορίας στο Google για να μην έχουμε fake knows. Έτσι κι ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί την Τεχνική για να εκφραστεί. Μόνο που η μέσω της Τεχνικής έκφραση δεν είναι αισθητό η αισθαντικό βίωμα. Είναι κυρίως αισθησιακό και κατ’ εξοχήν εγκεφαλικό. Συνεπώς οι σημερινοί νέοι ζουν την Τέχνη μέσω της διαμεσολάβησης της Τεχνικής. Κι αυτό απειλεί να τους στερήσει την ανάπτυξη της φυσικής τους ανθρωπιάς, δηλαδή να συμπεριφέρονται ως Τεχνοόντα δίχως “ ηθική” κατεύθυνση με άλλους πιο θεαματικούς αξιακούς κώδικες. Δεν έχουμε πάρα να περιμένουμε τ’ αποτελέσματα. Ίσως να εκπλαγούμε. Ίσως…. Όμως στον κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης όλα αλλάζουν και Το ανθρώπινο δοκιμάζεται σκληρά.
Αν ήταν να δώσουμε ένα τίτλο στην σημερινή τέχνη και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την αισθητική ποιος θα μπορούσε να είναι αυτός;
Μιλάμε πλέον για Τέχνη του μετα-ανθρωπου. Για τέχνη ανθρωπορομποτικη. Η Αισθητική αυτή δεν είναι πλέον η Αισθητική που ξέραμε. Είναι η ΤεχνοΑισθητικη,η ψηφιακή Τέχνη, η “αισθητική;” των μηχανημάτων και των ρομπότ. Γι’ αυτό και εύλογα κάποιος μπορεί ν’ αναρωτηθεί: μήπως σήμερα οι καλλιτέχνες είναι τα ρομπότ; Μήπως η “Αισθητική” των ρομπότ πάει να γίνει η νέα έκφραση της Τέχνης. Το μήπως που βάζω δεν σημαίνει ότι δεν πάει προς τα εκεί που ανέφερα η κατάσταση .Σημαίνει ότι ίσως οι άνθρωποι αντιδράσουν και δεν αντικατασταθεί από τα ρομπότ.
Θεωρείτε πως η σημερινή τέχνη έτσι όπως αποδίδεται βασίζεται στην αρμονία, την τάξη και την καλαισθησία εμπνεόμενη από την αρχαία Ελλάδα;
Στην Αρχαία Ελληνική τέχνη αρμονία, τάξη, καλαισθησία ήταν στοιχεία που δομούσαν τον Κόσμο. Κι η Τέχνη ήταν καθ’ ομοίωση του, ένας μικρόκοσμος. Κάθε έργο ελληνικό έφερε μέσα κι έξω του ως μικρόκοσμος τα χαρακτηριστικά του Κόσμου. Σήμερα αρμονία, τάξη και καλαισθησία είναι διαφορετικά. Βασίζονται στην μηχανική δύναμη. Η ομορφιά δεν είναι υποχρεωτικά καλαισθησία. Η ασχήμια είναι μέρος μηχανικών τερατουργημάτων(πχ τα trasformers) τα οποία όμως θεωρούνται” θαύματα” καινοτομίας γιατί υπηρετούν το εμπόριο και την αγορά, που με την σειρά τους ορίζουν πλέον την Αισθητική τάξη. Άρα σήμερα η Τέχνη έχει άλλα στοιχεία από την κλασσική. Υπάρχει επίσης έντονο το εφήμερο και το ευτελές στην σύγχρονη Τέχνη. Ένα έργο δεν φτιάχνεται με σκοπό την διάρκεια στον χρόνο αλλά την ικανοποίηση στο άμεσο τώρα. Η υστεροφημία δε είναι υπόθεση εξουσίας( ελέγχει ΜΜΕ, αγορά,ιστορια) κι όχι αξιοκρατίας.
Αφού σας ευχαριστήσω για την όμορφη κουβέντα που είχαμε θα ήθελα να σας ρωτήσω κάτι τελευταίο. Ποιο είναι εκείνο το μήνυμα που θα θέλατε να πάρει ένας αναγνώστης από το βιβλίο σας;
Το μήνυμα μου είναι το εξής: ζούμε έναν πόλεμο ανάμεσα στην κλασσική Αισθητική και την σύγχρονη Τεχνική. Να μην τον φοβόμαστε. Ακόμη κι αν η ρομποτική μοιάζει πανίσχυρη εντούτοις η καρδιά του ανθρώπου (απαραίτητος τροφοδότης της Αισθητικής λόγω του ότι απελευθερώνει συγκινήσεις) παραμένει ένα ισχυρό στοιχείο ποιότητας στην ζωή μας. Αν ακούμε τα μηνύματα της καρδιάς μας θα ’χουμε καθαρό μυαλό ( κι όχι υποχρεωτικά μηχανικό) για να μπορέσουμε να σταθούμε στο ύψος των Τεχνικών εξελίξεων, στις ανάγκες των τεχνολογικών απαιτήσεων. Με ενεργή από συγκινήσεις καρδιά μπορούμε να συμβαδίζουμε με τις Τεχνικές μεταβολές, με την ρομποτική πρόοδο δίχως να φοβόμαστε για την ανθρώπινη υπόσταση μας. Ακόμη και να υποχρεωθούμε σε “ρομποτικές” πράξεις, ακόμη και τότε με ανθρώπινη καρδιά που ξέρει ν ‘αγαπά, να ερωτεύεται, να πιστεύει, να υπηρετεί αξίες ,να νοιώθει και να συγκινείται μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα. Στόχος μας πρέπει να είναι η δημιουργική συνύπαρξη με την Τεχνική, με τα ρομπότ κι όχι να γίνουμε υποδουλωμένοι υπηρέτες τους. Πιστεύω σε ένα μέλλον όπου άνθρωπος και Τεχνικές εξελίξεις μπορούν να συμβαδίζουν ισορροπημένα, γόνιμα δημιουργικά.
WHO IS WHO
Ο ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΔΑΒΒΕΤΑΣ γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και είναι Διδάκτωρ Αισθητικής στο Πανεπιστήμιο ParisVIII. Διδάσκει στο IESAστο Παρίσι. Έχει διδάξει Φιλοσοφία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, στο Strate Collège και στο Créapole στο Παρίσι. Έχει παραδώσει σεμινάρια Φιλοσοφίας της Τέχνης στο ÉcoledesBeaux-Arts (Παρίσι), σεμινάρια φιλοσοφίας και μοντέρνας τέχνης στο ParisIV (Παρίσι) και Φιλοσοφία Εφαρμοσμένων Τεχνών στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών.
Συχνά, δίνει διαλέξεις σε σχολές τέχνης και πανεπιστήμια. Ποιητής και συγγραφέας, ζωγράφος και εικαστικός, γράφει ήδη από το 1982 σχετικά άρθρα και δοκίμια στα περιοδικά ArtForum, ArtinAmerica, ArtStudio, BeauxArtsMagazine, GalleriesMagazine, ParkettRisk, και στις εφημερίδες Liberation, Figaro & LesÉcho.
Το «πατρινόραμα -hellenic» συνεχίζει το ταξίδί του με… όραμα !Κυκλοφορεί με διπλό εξώφυλλο στα περίπτερα όλης της χώρας και σε επιλεγμένα πρακτορεία τύπου.
