Διαβάστε εδώ το Α’ Μέρος: https://www.patrinorama.com.gr/omilia-dr-panagopoyloy-alexioy-papadiamantis-chthes-simera-ayrio-a-meros/
ΜΕΡΟΣ Γ’: Ο ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΤΟΥ ΑΥΡΙΟ – Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
Από το φθαρτό στο αιώνιο – Ο Παπαδιαμάντης ως πνευματικός οδοδείκτης
Αν ο Παπαδιαμάντης ήταν ο καθρέφτης της ψυχής του παρελθόντος και το αντίβαρο στη σύγχρονη πνευματική ερημία, τότε για το αύριο είναι ο γνήσιος οδοδείκτης της αναγέννησης. Ο Παπαδιαμάντης δεν ανήκει απλώς στο λογοτεχνικό παρελθόν· ανήκει και στο νέο μέλλον της νεοελληνικής ψυχής, στο μέλλον της ελληνικής παιδείας και της ελληνικής συνείδησης. Γιατί το έργο του δεν είναι απλώς «γραφή», αλλά συλλειτουργία· δεν είναι «λογοτεχνία», αλλά μαρτυρία παράδοσης, ήθους και πίστης.
Ο Παπαδιαμάντης δεν έγραψε ποτέ για να διδάξει με θεωρήματα, αλλά για να θεραπεύσει διδακτικά με παραδείγματα. Στο πρόσωπο κάθε ήρωά του —του φτωχού, της χήρας, του μετανοούντος, του παιδιού— βλέπει το διαχρονικό πρόσωπο της ψυχής του ίδιου του ελληνισμού, ενός λαού που αγωνίζεται ανάμεσα στη φτώχεια και το θαύμα, στην αμαρτία και στη μετάνοια, στην ιστορία και στην αιωνιότητα.
Το «αύριο» του Παπαδιαμάντη, λοιπόν, δεν είναι μια ρομαντική επιστροφή στο χθες· είναι μια επ-αναθεμελίωση του νοήματος του ελληνικού πολιτισμού μέσα στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη αταξία της άτακτης μοντερνοποίησης. Εκείνος, θα μας έλεγε: «Μην ψάχνετε τον παράδεισο στο αύριο, των μηχανών, αλλά στο σήμερα, της ψυχής».
Η αληθινή πρόοδος δεν είναι να πολλαπλασιάζεις τις οθόνες, αλλά να ξαναβρίσκεις τα μάτια της ψυχής σου.
Η ελληνική παιδεία και η αποστολή της – Ο Παπαδιαμάντης ως παιδαγωγικό πρότυπο
Η κρίση της σημερινής Ελλάδας δεν είναι ούτε οικονομική ούτε πολιτική· είναι κρίση κυρίως πνευματική, κρίση παιδείας. Το σύγχρονο ελληνικό σχολείο διδάσκει την πληροφορία, αλλά όχι τόσο την αληθινή γνώση. Διδάσκει «επικοινωνία», αλλά όχι λόγο ζωής. Και διδάσκει κοινωνιολογία, πολιτειολογία, χωρίς να καλλιεργεί τον αληθινό εσωτερικό πολιτισμό.
Εδώ ο Παπαδιαμάντης αποκτά μία νέα επικαιρότητα. Το έργο του δεν πρέπει να διαβάζεται μόνο ως λογοτεχνικό, ως μνημείο, αλλά ως παιδαγωγικό βιο-ηθικό εργαλείο ανθρωποκεντρικής παιδείας. Ο ίδιος υπήρξε άνθρωπος που ενσάρκωνε την ελληνική γλώσσα ως πράξη προσευχής, κι ως ιεροψάλτης στο μικρό ναό όπου λειτουργούσε ο άγιος π. Νικόλας Πλανάς — εκεί όπου ο λόγος και το ήθος ταυτίζονται.
Η αναγέννηση της παιδείας περνά μέσα από την επιστροφή στην ελληνική παράδοση και ψυχή. Όχι με εθνικισμό, αλλά με εθνική αυτογνωσία. Ο Παπαδιαμάντης δεν κήρυξε την περιχαράκωση· κήρυξε τη γνησιότητα. Και γνησιότητα σημαίνει να είσαι ελεύθερος από τη μίμηση, να αγαπάς τις ρίζες σου, χωρίς να μισείς τους άλλους ανθρώπους.
Η σύγχρονη εκπαίδευση και γνώση, αποκομμένη από τα θεμέλια της ελληνικής γλώσσας και της ορθόδοξης πίστης, μπορεί να παράγει τεχνικούς Η/Υ και ρομπότ του μέλλοντος, αλλά όχι δημιουργούς του πολιτισμού, της παράδοσης και των ιδανικών της ελληνικής ψυχής. Ο Παπαδιαμάντης θα μας υπενθύμιζε ότι ο πολιτισμός δεν είναι επάγγελμα, αλλά αδιάλειπτη προσευχή σε μορφή τέχνης. Και πως η γλώσσα είναι ιερό όργανο· όχι εργαλείο επικοινωνίας, αλλά φορέας παίδευσης της ψυχής.
Όπως έγραφε ο Κ.Θ.Δημαράς: «ο Παπαδιαμάντης είναι ο ύστατος φρουρός της ελληνικής συνείδησης· αν πέσει εκείνος, πέφτουμε όλοι». Αυτή η φράση, διατυπωμένη τον 20ό αιώνα, μοιάζει σήμερα πολύ προφητική: η απώλεια της λογοτεχνικής μνήμης, της ιστορίας και της θρησκευτικής συνέχειας συνιστά παραλυσία και εθνική αμνησία, την οποία ο Παπαδιαμάντης είχε προβλέψει μέσα από τη γλώσσα του.
Ο εθνικός πολιτισμός ως πράξη αντίστασης
Στον 21ο αιώνα, η έννοια του «έθνους» επιχειρείται να αποδομηθεί, στο όνομα ενός «νέου ουμανισμού» που όμως δεν έχει ούτε πνεύμα, ούτε ανθρωπιά, ούτε φιλότιμο. Η παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα της κατανάλωσης έχει επιβάλει έναν υλικό και τεχνητό κοσμοπολιτισμό, όπου όλα μοιάζουν ίσα, γιατί όλα είναι άδεια. Ο Παπαδιαμάντης, αντιθέτως, μας προσφέρει έναν οικουμενικό ελληνισμό —όχι επιθετικό, αλλά ταπεινό· όχι εθνοκεντρικό, αλλά θεοκεντρικό και χαρισματικό. Ο ελληνισμός του δεν είναι όπλο, είναι μαρτυρία φωτός.
Μέσα στην πολιτική σήψη και τον ηθικό σχετικισμό της εποχής μας, ο Παπαδιαμάντης αναδεικνύεται ως ο φορέας της αληθινής αντίστασης. Η δική του «πολιτική» δεν είναι κομματική· είναι η πολιτική της αθάνατης ψυχής, όπως θα έλεγε ο Σολωμός. Ο εθνικός πολιτισμός δεν είναι για εκείνον εξουσία, αλλά διακονία για το συνάνθρωπο. Κάθε του λέξη, κάθε του εικόνα είναι μια πνευματική αναχαίτιση της παρακμής —ένα «Όχι» στην ψεύτικη πρόοδο, που διαλύει τις ψυχές, και ένα «Ναι» στην αλήθεια της ανθρώπινης ύπαρξης που ενώνεται με τον Θεό.
Η σημερινή άρχουσα πολιτική τάξη, εγκλωβισμένη στη λογική του «μάνατζμεντ», αγνοεί αυτή τη διάσταση της δημιουργίας του εσώτερου πολιτισμού. Η κοινωνία ζητά μεταρρυθμίσεις, αλλά έχει την ανάγκη της αληθινής μετανοίας. Ζητά ανάπτυξη, αλλά χρειάζεται και ανάταση. Ζητά εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά λείπει, απουσιάζει η προσευχή. Ο Παπαδιαμάντης, λοιπόν, δεν είναι μια λογοτεχνική ανάμνηση· είναι ο εθνικός καθρέφτης και ταυτόχρονα η πολιτική προφητεία. Αν η Ελλάδα θέλει να έχει αύριο, θα πρέπει να επιστρέψει στο πνεύμα του —όχι για να τον νοσταλγήσει, αλλά για να ξαναβρεί τον παραδοσιακό εαυτό της.
Ο Παπαδιαμάντης και η πνευματική ηγεσία του μέλλοντος
Η εποχή μας υποφέρει από έλλειψη ηγετών και κυρίως πνευματικών ηγετών. Οι διανοούμενοι των ημερών μας, όπως παρατηρείται προτιμούν να «μιλούν πολύ και να πιστεύουν λίγο». Ζουν μέσα σε ένα περιβάλλον αυτό-αναφορικότητας, αποκομμένοι από τον λαό και το ηθικό παραδοσιακό βίωμα. Ζουν μια αποστασία, μία άρνηση σε κάθε τι το παραδοσιακό, δίχως να σκέφτονται ότι εάν «δεν παινέψεις το σπίτι σου θα σε πλακώσει». Ο Παπαδιαμάντης, αντίθετα, ήταν ο απλός λαϊκός διανοούμενος με την γνήσια αυθεντική σημασία του όρου, έγραψε από μέσα προς τα έξω, από τη ρίζα προς το άνθος, από την ψυχή προς τον λόγο. Δεν επιδίωξε ποτέ ως πολιτευτής να «εκπροσωπήσει» τον λαό, αλλά να τον εκφράσει ως συγγραφέας δημιουργικά και ταπεινά. Έλεγε ότι για όλα φταίνε οι πολιτικοί, ήδη από την εποχή του, κι ότι, σαν να ελευθερώθηκε επίτηδες αυτό το Γένος, για να φανεί ότι ήταν ανίκανο προς αυτοδιοίκηση. Εύκολα αντιλαμβανόμαστε, ότι από τότε, η διχόνοια και η διαμάχη, κυριαρχούσε στο κοινωνικό γίγνεσθαι της Αθήνας, που μετά από λίγα χρόνια, οδήγησε στη διχόνοια και μικρασιατική καταστροφή.
Η πνευματική ηγεσία του μέλλοντος —κι αν θα θέλουμε να υπάρξει τέτοια— θα πρέπει να έχει αυτό το πρότυπο, ως διανόηση ενάρετη, όχι ιδεολογική· επιστήμη με πίστη, όχι χωρίς ανθρωπιά (επιστήμη χωριζομένης αρετής, πανουργία και ου σοφία), φιλότιμο, ανθρωπιά και ταπείνωση. Ο Παπαδιαμάντης μάς καλεί σε μια νέα επανένωση της αληθινής γνώσης και της ζωντανής καρδιάς. Ο άνθρωπος του αύριο δεν μπορεί να είναι μόνο «τεχνολογικό όν», αλλά θα πρέπει να είναι ον ηθικό και μεταφυσικό. Μόνον έτσι θα επιβιώσει το έθνος ως ιστορία και πολιτισμός, και όχι ως ένας απλός γεωγραφικός πληθυσμός της μάζας, αποκλεισμένος από τους λαθραίους ψευτοεπενδυτές.
Η προφητική επικαιρότητα του Παπαδιαμάντη
Η γραφή του Παπαδιαμάντη είναι γεμάτη από το προφητικό σπερματικό λόγο για την εποχή μας. Προείδε χαρισματικά την πνευματική αλλοτρίωση της πόλης της Αθήνας, την πνευματική ερημία των πόλεων, την ύβρη της τεχνολογικής κοινωνίας, τη διαφθορά των θεσμών, την αδιαφάνεια στο κράτος, τη μοναξιά της ύβρης του σύγχρονου ανθρώπου.
Η «Φόνισσα» μπορεί να διαβαστεί σήμερα ως αλληγορία μιας κοινωνίας που «σκοτώνει» την φιλοτιμία και ανθρωπιά στο όνομα της δήθεν προόδου. Η «Υπηρέτρα» είναι η προσωποποίηση της σύγχρονης γυναίκας, που χαροπαλεύει ανάμεσα στην αξιοπρέπεια και την εκμετάλλευση. «Στα χιόνια», είναι η εικόνα του ανθρώπου που πεθαίνει μόνος μέσα στην ευημερία των άλλων, και τον εκφράζει αποκλειστικά.
Κάθε του έργο, αν ιδωθεί με τα μάτια του σήμερα, γίνεται μία προφητεία για το αύριο:
ο Παπαδιαμάντης προειδοποιεί ότι ο άνθρωπος χωρίς το Θεό, θα κατασκευάσει τεχνολογικά θαύματα και ρομπότ, αλλά θα χάσει την ύπαρξή του, το πρόσωπό του· θα ζει σε έξυπνα σπίτια, αλλά χωρίς πνευματικό φως μέσα του· θα μιλά σε τηλεοπτικά δίκτυα, αλλά δεν θα έχει φωνή ζώσα. Γι’ αυτό και η λογοτεχνία του είναι η γνήσια αντίσταση στην εκμηδένιση· μια προσευχή προς τον ουρανό, για να μην ξεχάσουμε ποιοι είμαστε και ποιο πνευματικό σκοπό έχει η ύπαρξή μας.
Η Ελλάδα του μέλλοντος – Ανάσταση μέσα από την πνευματική αυτογνωσία
Το όραμα του Παπαδιαμάντη για την Ελλάδα δεν ήταν πολιτικό πρόγραμμα· ήταν μία πνευματική αποστολή. Η Ελλάδα, για εκείνον, δεν είναι απλώς το κράτος, αλλά το μυστήριο της πίστης και του πολιτισμού. Όπως έγραψε ο Σεφέρης «όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει» —και ο Παπαδιαμάντης είναι η φωνή αυτής της πληγής, που ζητά όχι κλείσιμο, αλλά την παίδευση, την ίαση.
Η Ελλάδα του αύριο πρέπει να ξαναβρεί τον Παπαδιαμάντη μέσα της: την ταπεινότητα, τη δικαιοσύνη, την πίστη, την κοινωνική αλληλεγγύη, την πνευματική ευαισθησία, την πολιτική καθαρότητα. Αν αυτό συμβεί, τότε η πατρίδα δεν θα είναι απλώς «μέλος της Ε.Ε.», αλλά ο γνήσιος φορέας του πολιτισμού και του ήθους στον κόσμο της Ευρώπης και του Κόσμου. Αυτό θα είναι το διαχρονικό χρέος μας, να μετατρέψουμε την ανάγνωση του Παπαδιαμάντη σε παραδοσιακή πολιτιστική πράξη και εθνική αυτογνωσία.
Επίλογος – Ο Παπαδιαμάντης ως διαχρονικό ήθος του Ελληνισμού
Ο Παπαδιαμάντης δεν είναι παρελθόν· είναι παρόν με ζωντανό μέλλον. Ανήκει σε εκείνη τη σπάνια κατηγορία των πνευματικών δημιουργών που γίνονται ηθικές συνειδήσεις των εθνών. Όπως ο Ντοστογιέφσκι για τη Ρωσία, ο Τολστόι για την ψυχή του κόσμου και ο Δάντης για τη χριστιανική Ευρώπη, έτσι κι εκείνος είναι η ψυχή του ελληνισμού —ο τελευταίος κρίκος μιας αλυσίδας που ενώνει τον Όμηρο, τους Πατέρες και τον λαό.
Σήμερα, μέσα στη σύγχυση των ψευδαισθήσεων, ο Παπαδιαμάντης παραμένει ο μόνος που δεν ψεύδεται. Ο λόγος του είναι πνευματικά ιαματικός, κοινωνικά δίκαιος και εθνικά υπεύθυνος. Αν η Ελλάδα ξαναδιαβάσει τον Παπαδιαμάντη, ίσως θα ξαναθυμηθεί πως το έθνος δεν σώζεται μόνο με οικονομικές επιδοτήσεις, αλλά με ζωντανή ψυχή· δεν μεγαλώνει με αριθμούς, αλλά με ορθόδοξο ήθος.
Ο Παπαδιαμάντης του «Αύριο» είναι η φωνή της ορθόδοξης πνευματικής ανάστασης, είναι η ίδια η Ορθόδοξη Ανάσταση. Είναι η αιώνια πρόσκληση να ξαναδούμε τον εαυτό μας, χωρίς ψεύδη, να ξανα-πιστέψουμε χωρίς φόβο, να ξανα-ζήσουμε χωρίς σήψη. Και όπως ο ίδιος θα έγραφε, με την απλότητα των μεγάλων δημιουργών: «Ο Θεός αγαπά την Ελλάδα, αν αυτή αγαπήσει πάλι τον άνθρωπο» και τον συνάνθρωπο, με το ιερό φιλότιμο της ελληνικής φυλής, που ξέρει να δημιουργεί τα αιώνια και αθάνατα, αλλιώς το φώς θα σβήσει, όπως τόσων πολιτισμών που χάθηκαν!
Βιογραφικό. Ο Συγγραφέας και Καθηγητής Αλέξιος Π. Παναγόπουλος, γεννημένος στην Αχαΐα, ξεκίνησε τη βασική του εκπαίδευση στην Πάτρα.
Σε ηλικία δεκαπέντε ετών μετέβη στον Καναδά, όπου διέμεινε με τον θείο του εκ μητρός. Ωστόσο, λόγω ασθένειας του πατέρα του, επέστρεψε στην πατρίδα. Μη επιθυμώντας να ακολουθήσει σπουδές στην Ελλάδα, αναχώρησε, με τη συγκατάθεση των γονέων του, για το Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου.
Ακαδημαϊκές και Επαγγελματικές Θέσεις. Ο Καθηγητής Αλέξιος Π. Παναγόπουλος με διεθνή τίτλο (Academician, Prof. DDDr. Pdoc. Dr. Habil.), υπηρετεί σήμερα ως Διευθυντής για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και το Μαυροβούνιο στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Δημοσίου Δικαίου (EPLO).
Είναι μέλος σε πλήθος διεθνώς αναγνωρισμένων ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, μεταξύ των οποίων:
Ευρωπαϊκή Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών (EASA), Σάλτσμπουργκ, Αυστρία – Τάξη V: Κοινωνικές και Πολιτικές Επιστήμες, Δίκαιο και Οικονομία.
Διεθνής Σλαβική Ακαδημία Επιστημών, Παιδείας, Τεχνών και Πολιτισμού (MCA), Μόσχα.
Σλαβική Ακαδημία Επιστημών, Βελιγράδι (CAC).
Διεθνής Ηθική Ακαδημία της Ινδίας (IEAI).
Παγκόσμια Ένωση Νομικών – World Jurist Association (WJA), Ουάσιγκτον, Η.Π.Α.
Επιπλέον, υπηρέτησε ως Κοσμήτορας Ευρωπαϊκών Σπουδών και Διευθυντής του Προγράμματος Ελληνικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Αγίου Γρηγορίου, μέσω συνεργασίας με το Πανεπιστήμιο Ούνιον Νίκολα Τέσλα, όπου διετέλεσε σε θέση Καθηγητή Πανεπιστημίου.
Είναι συνταξιούχος καθηγητής του Υπουργείου Παιδείας της Ελληνικής Δημοκρατίας και διετέλεσε Σχολάρχης της Αθωνιάδας Ακαδημίας στις Καρυές Αγίου Όρους.
Ακαδημαϊκοί Τίτλοι.
Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών, Κρατικό Πανεπιστήμιο Βελιγραδίου.
Μεταπτυχιακό στο Δίκαιο (LL.M.), Κρατικό Πανεπιστήμιο Βελιγραδίου.
Διδακτορικό στη Βιοηθική (Βιοηθική, Βιοψυχολογία, Ιατρική Ανθρωπολογία και Πολιτική Φιλοσοφία), Ινστιτούτο Αγίου Γρηγορίου μέσω του Πανεπιστημίου Νίκολα Τέσλα.
Διδακτορικό στη Θεολογία, Κρατικό Πανεπιστήμιο Ανατολικού Σαράγεβο.
Πτυχία Νομικής, Ιστορίας/Φιλολογίας, Θεολογίας και Μουσικής.
Μεταδιδακτορικές Σπουδές.
Μεταδιδακτορική Έρευνα στο Δίκαιο, Κρατικό Πανεπιστήμιο Βελιγραδίου, με υποτροφία των Κυβερνήσεων Σερβίας και Ελλάδας (ΙΚΥ).
Μεταδιδακτορική Έρευνα στη Βιοηθική, Πανεπιστήμιο Πατρών.
Μεταδιδακτορική Έρευνα στα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Θρησκεία, Πανεπιστήμιο Μονάχου (Γερμανία).
Υφηγεσία (Dr. Habil.), Υφηγητής – Πανεπιστήμιο Νόβι Σαντ, με υποτροφία.
Υπήρξε υπότροφος της Γερμανικής Ακαδημίας (DAAD) στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και έλαβε υποτροφία για Μεταπτυχιακά Σεμινάρια στο Σαμπεζύ, Γενεύης.
Επιστημονικές αποστολές και ερευνητικές επισκέψεις περιλαμβάνουν τη Βιέννη, Παρίσι, Ισραήλ, Taizé, Σερβία, Βουλγαρία, Ουκρανία, Μεξικό και Βαρσοβία.
Επαγγελματική Δραστηριότητα.
Ως διδάσκων Καθηγητής σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα Δημόσιας Διοίκησης στην Κύπρο, ολοκλήρωσε και την πρακτική άσκηση της Δικηγορίας, στη Λεμεσό.
Συγγραφέας πολυάριθμων βιβλίων και επιστημονικών άρθρων.
Μέλος και Συνεργάτης Οργανισμών.
Διεθνούς Ελληνικής Ένωσης Καθηγητών – International Hellenic Association of Professors (IHA), Νέα Υόρκη.
Εταιρείας Συγγραφέων Ν/Δ Ελλάδος (Corpus 2024–2026)
και Σερβίας (UKS, Βελιγράδι).
Ciesart, Διεθνής Ένωση Συγγραφέων και Καλλιτεχνών, Ισπανία (ES 2025 0877 1414).
Μέλος Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός», Αθήνα.
Τιμητικές Διακρίσεις.
Υποψήφιος για το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης 2025, Όσλο, Νορβηγία, κατόπιν πρότασης του Ακαδημαϊκού και Πρύτανη του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Βοσνίας και Ερζεγοβίνης και Δικαστή του Αρείου Πάγου και καθηγητή σχολής δικαστών.
Μέρος των επιστημονικών του εργασιών, άρθρων και βιβλίων είναι διαθέσιμο στην ακόλουθη διεύθυνση Ακαδημία