Συνέντευξη παρέθεσαν στο «π» και την δημοσιογράφο Ευτυχία Λαμπροπούλου η Νίκη Μισαηλίδη και η Πωλλέτα Ψυχογυιοπούλου, καθώς μίλησαν για την ποιητική συλλογή Σχολικές ποιητικές διαδρομές – Μια κυψέλη όλο μέλισσες και μέλι… (εκδόσεις 24γράμματα, 2024), σε ένα ταξίδι στην ποίηση.
Ποια ήταν η αρχική σας έμπνευση για τη δημιουργία του βιβλίου «Σχολικές ποιητικές διαδρομές – Μια κυψέλη όλο μέλισσες και μέλι…» , πώς προέκυψε ο τίτλος και ποια σχέση έχει με το περιεχόμενο του βιβλίου;
Η επιθυμία μας να φέρουμε την ποίηση πιο κοντά στα παιδιά, να αναδείξουμε μια λιγότερο γνωστή αλλά γοητευτική ποιητική φόρμα όπως το τάνκα αλλά και η πεποίθησή μας στη δύναμη της δημιουργικής γραφής για την ανάπτυξη των μαθητών/-τριών. Η αρχική έμπνευση για το βιβλίο πηγάζει από τη βαθιά μας αγάπη για την ποίηση και την επιθυμία να γεφυρώσουμε το χάσμα που συχνά παρατηρείται ανάμεσα στους/στις μαθητές/-τριες και την ποιητική έκφραση. Θεωρήσαμε ότι μια λιγότερο συμβατική φόρμα όπως το τάνκα, με τη σύντομη και εστιασμένη δομή της, θα μπορούσε να αποτελέσει μια ελκυστική και παιγνιώδη είσοδο στον κόσμο της ποίησης, αναδεικνύοντας παράλληλα τη δύναμη της λιτής αλλά ουσιαστικής έκφρασης.
Ο τίτλος «Σχολικές ποιητικές διαδρομές – Μια κυψέλη όλο μέλισσες και μέλι…» έχει πολλαπλή σημασία και συνδέεται άμεσα με το περιεχόμενο και τους στόχους του βιβλίου. Το πρώτο μέρος, Σχολικές ποιητικές διαδρομές, υποδηλώνει ένα ταξίδι στον κόσμο της ποίησης μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Αναφέρεται στην προσπάθειά μας να οδηγήσουμε τους μαθητές και τις μαθήτριες σε μια εξερεύνηση της ποιητικής έκφρασης, κάνοντας την ποίηση μέρος της καθημερινότητάς τους στο σχολείο. Η λέξη «διαδρομές» υπογραμμίζει την ιδέα μιας διαδικασίας, μιας πορείας ανακάλυψης και δημιουργίας.
Στο δεύτερο μέρος, Μια κυψέλη όλο μέλισσες και μέλι…, αξιοποιούμε μια μεταφορική εικόνα για να αποδώσουμε την ατμόσφαιρα και τον σκοπό του βιβλίου. Η «κυψέλη» συμβολίζει το σχολείο, έναν χώρο όπου συγκεντρώνονται πολλά άτομα (μαθητές, εκπαιδευτικοί) και όπου γίνεται συλλογική εργασία και δημιουργία. Παραπέμπει, επίσης, στην ιδέα της κοινότητας και της συνεργασίας, κάτι που πειραματιστήκαμε και εφαρμόσαμε στη συγγραφή του βιβλίου. Οι «μέλισσες» αντιπροσωπεύουν τους μαθητές και τις μαθήτριες, αλλά και τους/τις εκπαιδευτικούς. Είναι οι δημιουργοί, οι εργάτες που συλλέγουν εμπειρίες, σκέψεις και συναισθήματα και τα μετατρέπουν σε κάτι γλυκό και πολύτιμο, δηλαδή το μέλι. Το «μέλι» είναι το αποτέλεσμα αυτής της δημιουργικής εργασίας, οι στίχοι, τα ποιήματα, οι ιδέες και τα συναισθήματα που παράγονται μέσα από την ενασχόληση με την ποίηση. Συμβολίζει τη γλυκύτητα της έκφρασης, τη χαρά της δημιουργίας και τη «θρεπτική» αξία της λογοτεχνίας για την ψυχή και το μυαλό. Συνολικά, ο τίτλος θέλει να μεταδώσει την ιδέα ότι το σχολείο μπορεί να γίνει ένας ζωντανός χώρος ποιητικής δημιουργίας, όπου όλοι/-ες συμμετέχουν ενεργά (σαν τις μέλισσες στην κυψέλη) και παράγουν κάτι όμορφο και ουσιαστικό (το μέλι) μέσα από τις δικές τους «ποιητικές διαδρομές».
Γιατί επιλέξατε την ποιητική φόρμα του τάνκα; Τι σας γοήτευσε σε αυτή τη μορφή και ποιοι είναι οι βασικοί παιδαγωγικοί στόχοι που επιδιώκετε να επιτύχετε μέσω του βιβλίου;
Επιλέξαμε την ποιητική φόρμα του τάνκα για πολλούς λόγους. Καταρχάς, η συντομία και η σχετικά απλή δομή του (5-7-5-7-7 συλλαβές) το καθιστούν πιο προσιτό και λιγότερο αποθαρρυντικό για τους μαθητές και τις μαθήτριες που ίσως νιώθουν άγχος απέναντι σε πιο εκτενείς ποιητικές φόρμες. Η λιτότητα του τάνκα εστιάζει στην ουσία της έκφρασης, ενθαρρύνοντας τα παιδιά να επιλέγουν προσεκτικά τις λέξεις τους και να συμπυκνώνουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σε μια μικρή «ποιητική ιστορία». Αυτό που μας γοήτευσε ιδιαίτερα στο τάνκα είναι η ικανότητά του να αποτυπώνει μια φευγαλέα στιγμή, μια εικόνα ή ένα συναίσθημα με έναν τρόπο άμεσο και αισθητικό. Μας φάνηκε ένας ιδανικός τρόπος για να ενθαρρύνουμε τη δημιουργικότητα, την παρατηρητικότητα και την ικανότητα των παιδιών να συνδέουν εικόνες και συναισθήματα με λέξεις. Επιπλέον, η ιστορική και πολιτιστική του σύνδεση με την ιαπωνική παράδοση προσθέτει μια επιπλέον διάσταση γνωριμίας με έναν διαφορετικό πολιτισμό και μια μακρά ποιητική ιστορία.
Πιστεύουμε ότι η ενασχόληση με τη δημιουργική γραφή, και ειδικότερα με τη συμπυκνωμένη φόρμα του τάνκα, μπορεί να ωφελήσει ολιστικά την ανάπτυξη των παιδιών σε τρία βασικά επίπεδα: γνωστικό, κοινωνικό και γλωσσικό. Αναλυτικότερα:
Σε γνωστικό επίπεδο: ενισχύει την παρατηρητικότητα, αναπτύσσει την ικανότητα σύνθεσης και οργάνωσης σκέψεων, καλλιεργεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητα, και βελτιώνει την αφαιρετική σκέψη
Σε κοινωνικό επίπεδο: Προάγει την ενσυναίσθηση, ενισχύει την επικοινωνία και την έκφραση, μπορεί να ενθαρρύνει τη συνεργασία
Σε γλωσσικό επίπεδο: Εμπλουτίζει το λεξιλόγιο, βελτιώνει την κατανόηση της γραμματικής και της σύνταξης, αναπτύσσει την αισθητική της γλώσσας, ενισχύει τις αναγνωστικές και συγγραφικές δεξιότητες.
Πώς πιστεύετε ότι μπορούν να αξιοποιήσουν το βιβλίο οι εκπαιδευτικοί στην τάξη; Υπάρχουν συγκεκριμένες προτάσεις ή ιδέες που θα θέλατε να μοιραστείτε;
Ελπίζουμε οι εκπαιδευτικοί να αξιοποιήσουν το βιβλίο Σχολικές ποιητικές διαδρομές στην τάξη ως ένα ευέλικτο και εμπνευσμένο εργαλείο για την καλλιέργεια της δημιουργικής γραφής, της αγάπης για την ποίηση και της γλωσσικής έκφρασης των μαθητών και μαθητριών. Οραματιζόμαστε διάφορους τρόπους αξιοποίησης, και θα θέλαμε να μοιραστούμε κάποιες συγκεκριμένες προτάσεις και ιδέες: α. Ως αφετηρία για δημιουργική γραφή: Τα παραδείγματα τάνκα που προσφέρονται για κάθε θέμα μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για τους/τις μαθητές/-τριες να γράψουν τα δικά τους τάνκα, είτε ατομικά είτε ομαδικά. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα θέματα του βιβλίου ή να τα προσαρμόσουν στα ενδιαφέροντα και τις εμπειρίες της τάξης. β. Για την εισαγωγή στην ποιητική φόρμα του τάνκα: Το βιβλίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να γνωρίσουν οι μαθητές/-τριες την ιστορία, τη δομή και τα χαρακτηριστικά του τάνκα, ενός ποιητικού είδους που είναι σύντομο και ελκυστικό. γ. Σε συνδυασμό με άλλα μαθήματα: Τα θέματα των τάνκα (π.χ. Βιολογία, Γεωγραφία) προσφέρουν ευκαιρίες για διαθεματικές προσεγγίσεις, συνδέοντας τη γλώσσα και τη λογοτεχνία με άλλα γνωστικά αντικείμενα. δ. Ως εργαλείο για την έκφραση συναισθημάτων: Το τάνκα, με τη σύντομη και υπαινικτική του μορφή, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με έναν δημιουργικό και αυθόρμητο τρόπο. ε. Σε δραστηριότητες διακαλλιτεχνικής σύνδεσης:Τα τάνκα μπορούν να συνδυαστούν με τις εικαστικές τέχνες, τη μουσική, το θέατρο ή τις ψηφιακές τέχνες, προσφέροντας ποικίλες μορφές έκφρασης. στ. Για την καλλιέργεια της συνεργασίας: Η δημιουργία ομαδικών τάνκα ή η ανταλλαγή και η συζήτηση των ποιημάτων στην τάξη μπορούν να ενισχύσουν το ομαδικό πνεύμα και την επικοινωνία.
Ποια ήταν η κοινή σας προσέγγιση κατά τη συγγραφή του βιβλίου; Πώς συνεργαστήκατε για την ολοκλήρωσή του;
Η κοινή μας προσέγγιση με την Νίκη Μισαηλίδη κατά τη συγγραφή του βιβλίου στηρίχθηκε σε έναν συνδυασμό αλληλοσυμπλήρωσης και αρμονικής συνεργασίας. Από την αρχή, μοιραστήκαμε τον κοινό μας ενθουσιασμό για την ποίηση και την πίστη μας στην αξία της δημιουργικής γραφής στην εκπαίδευση. Η συνεργασία μας εξελίχθηκε σε διάφορα στάδια. Αρχικά, συζητήσαμε διεξοδικά τους παιδαγωγικούς στόχους που θέλαμε να επιτύχουμε και το κοινό στο οποίο απευθυνόμασταν. Καθορίσαμε μαζί τη θεματική ενότητα του σχολείου και των οικείων σε αυτό προσώπων, αντικειμένων και φαινομένων, πιστεύοντας ότι αυτό θα δημιουργούσε μια άμεση σύνδεση με τις εμπειρίες των μαθητών/-τριών.
Στη συνέχεια, αναλάβαμε διαφορετικούς ρόλους στη δημιουργία των ποιημάτων τάνκα. Εγώ επικεντρώθηκα στη συγγραφή του δεύτερου μέρους (των δύο τελευταίων επτασύλλαβων στίχων) κάθε τάνκα. Αυτή η επιλογή έγινε με γνώμονα την επιθυμία να δημιουργηθεί ένας διάλογος ανάμεσα στις αρχικές εικόνες και συναισθήματα και στην εξέλιξή τους προς ένα πιθανό συμπέρασμα ή μια νέα οπτική. Η Νίκη Μισαηλίδη είχε την ευθύνη για τους τρεις πρώτους στίχους (5-7-5), θέτοντας το αρχικό πλαίσιο και την ατμόσφαιρα.
Όπως ανέφερε η Πωλλέτα Ψυχογυιοπούλου, εγώ έγραφα το χαϊκού, δίνοντας το αρχικό ποιητικό ερέθισμα – μια εικόνα, ένα συναίσθημα, μια αίσθηση που γεννάται μέσα από τη λιτότητα και τη δύναμη του λόγου, σύμφωνα με τα θέματα, αντικείμενα και πρόσωπα, που είχαμε επιλέξει από κοινού. Στη συνέχεια, η Πωλλέτα Ψυχογυιοπούλου «απαντούσε» με δύο επιπλέον στίχους, προσθέτοντας τη δική της φωνή, τη δική της ερμηνεία και επέκταση πάνω σε αυτό που είχε ήδη ειπωθεί. Η αλήθεια είναι πως το γεγονός ότι η εκκίνηση γινόταν από μένα δημιουργούσε μια αίσθηση προσμονής καθώς γνώριζα πως η ποίηση θα συνεχιστεί – θα πάρει μια νέα μορφή μέσα από τους δύο στίχους της Πωλλέτας Ψυχογυιοπούλου – και ταυτόχρονα ένιωθα τη χαρά που δημιουργεί ο όμορφος δημιουργικός ενθουσιασμός. Μέσα από αυτή τη διαδικασία χτίστηκε σταδιακά μια ιδιαίτερη δυναμική, ένα ποιητικό παιχνίδι αλληλεπίδρασης που αντανακλά την ίδια τη φιλοσοφία του βιβλίου μας: ότι η ποίηση μπορεί να είναι χώρος συνάντησης, δημιουργίας και ουσιαστικής επικοινωνίας.
Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο τάνκα στο βιβλίο για το οποίο νιώθετε ιδιαίτερη σύνδεση; Αν ναι, θα θέλατε να το μοιραστείτε και να μας πείτε γιατί;
Ναι, υπάρχουν κάποια τάνκα στο βιβλίο με τα οποία νιώθω μια ιδιαίτερη σύνδεση και η δημιουργία του δεύτερου μέρους τους με ικανοποίησε περισσότερο. Ένα από αυτά είναι το τάνκα με θέμα τους «Βαθμούς»:
Όνειρο βλέπω:/ άριστοι οι βαθμοί μου./ Τι ευτυχία!/ Ξυπνώ. Πανωλεθρία! /Κρύβομαι τρομαγμένος!
Σε αυτό το τάνκα, η αρχική αντίθεση ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα μου έδωσε μια ισχυρή αφετηρία. Το πρώτο μέρος αποπνέει μια αίσθηση εφήμερης χαράς και ανακούφισης, οικεία σε κάθε μαθητή/-τρια. Όταν ανέλαβα το δεύτερο μέρος, ήθελα να εντείνω το αίσθημα της απογοήτευσης και του φόβου που ακολουθεί την επιστροφή στην πραγματικότητα.
Ο στίχος «Ξυπνώ. Πανωλεθρία!» ήρθε αυθόρμητα και ένιωσα ότι αποτύπωνε με ένταση το ξαφνικό γκρέμισμα της ευφορίας του ονείρου. Η λέξη «πανωλεθρία» έχει μια δραματική χροιά που ενίσχυε την αντίθεση με την προηγούμενη «ευτυχία».
Ο τελευταίος στίχος, «Κρύβομαι τρομαγμένος!», ολοκλήρωσε το συναίσθημα της ευαλωτότητας και της ανασφάλειας που συχνά συνδέονται με την αξιολόγηση στο σχολείο. Μου άρεσε ο τρόπος που η απλή αυτή φράση συμπύκνωνε όλο το άγχος και την αγωνία των μαθητών/-τριών μπροστά στην αποτυχία.
Όπως και η Πωλλέτα Ψυχογυιοπούλου, έτσι κα εγώ νιώθω μια ιδιαίτερη συναισθηματική επαφή με κάποια από τα τάνκα του βιβλίου μας. Χαρακτηριστικά θέλω να αναφέρω το ποίημα με τίτλο «Διάλειμμα»: Διάλειμμα» λέξη/τρισύλλαβη, μαγική/γραφή με δυο «μι»./Στην αυλή φτερουγίζω/με τις φίλες μου γελώ.
Αρχικά, το «διάλειμμα» είναι μια πολύ ευχάριστη κατάσταση της καθημερινής σχολικής ζωής. Οι μαθητές και οι μαθήτριες αλλά και οι εκπαιδευτικοί αναμένουν με χαρά αυτή την στιγμή των δέκα ή περισσότερων λεπτών (στο δημοτικό). Διάστημα για ξεκούραση, χαλάρωση, αποσυμπίεση από τα σχολικά μαθήματα, ανάπτυξη της κοινωνικότητας και των φιλικών σχέσεων. Στο «διάλειμμα» τα παιδιά τρέχουν, γελούν και συζητούν, στοιχείο που τα κάνει να νιώθουν ελεύθερα και ξέγνοιαστα. Ο στίχος «γραφή με δυο «μι»» προέκυψε απ’ το γεγονός πως η σωστή ορθογραφικά μορφή της λέξης «διάλειμμα» ταλαιπωρεί πολλούς και πολλές μαθητές και μαθήτριες. Ανήκει σ’ αυτές τις λέξεις στην οποία παρατηρούνται συχνά ορθογραφικά λάθη. Οι μαθητές/-τριες γράφουν δυο «λάμδα» αντί για το ορθό δυο «μι». Οι στίχοι, τώρα, της Πωλλέτας Ψυχογυιοπούλου «Στην αυλή φτερουγίζω/με τις φίλες μου γελώ.» αποτυπώνουν και εκφράζουν ακριβώς αυτό το κλίμα της χαράς, της ελευθερίας και της φιλικής ατμόσφαιρας, όπως και εγώ είχα νιώσει αρχικά. Με αυτόν τον συνεργατικό τρόπο καταφέρνουμε και οι δυο μαζί να αλληλοσυμπληρωνόμαστε με αποτέλεσμα ένα άρτιο ποίημα – τάνκα που αποδίδει την ατμόσφαιρα του «διαλείμματος».
Ποια είναι η σημασία για εσάς της συνεργατικής συγγραφής ενός ποιητικού έργου όπως αυτό; Τι έχετε αποκομίσει από αυτή την εμπειρία;
Η συνεργατική συγγραφή ενός ποιητικού έργου έχει βαθιά σημασία σε πολλά επίπεδα. Ήταν μια εμπειρία που ξεπέρασε την απλή συνένωση δύο ατομικών δημιουργικών προσπαθειών και εξελίχθηκε σε κάτι πολύ πιο πλούσιο και ουσιαστικό. Καταρχάς, η συνεργασία ενίσχυσε τη δημιουργικότητά μας. Η ανταλλαγή ιδεών, η ανάγνωση των στίχων και η πρόκληση να ανταποκριθούμε δημιουργικά, άνοιξαν νέους ορίζοντες στη σκέψη μας και μας ώθησαν να εξερευνήσουμε διαφορετικές οπτικές και τρόπους έκφρασης που ίσως δεν θα είχαμε ανακαλύψει, γράφοντας ατομικά. Δεύτερον, η συνεργασία προσέφερε μια αίσθηση αλληλεγγύης και κοινού σκοπού. Η δημιουργία ενός βιβλίου είναι μια απαιτητική διαδικασία και η δυνατότητα να μοιραστούμε τις προκλήσεις και τις χαρές έκανε το ταξίδι πιο ευχάριστο και πιο ανθεκτικό στις δυσκολίες. Η κοινή μας πίστη στην αξία αυτού του έργου μας έδινε δύναμη να συνεχίσουμε. Τρίτον, η συνεργασία ενίσχυσε τις επικοινωνιακές μας δεξιότητες. Έπρεπε να μάθουμε να ακούμε προσεκτικά τις ιδέες η μια της άλλης και να διαπραγματεύομαι δημιουργικές διαφορές με σεβασμό και κατανόηση. Τέλος, η συνεργασία ενίσχυσε την αίσθηση της επίτευξης. Η χαρά της ολοκλήρωσης ενός κοινού έργου και η ικανοποίηση από την θετική ανταπόκριση που έχουμε λάβει είναι διπλή, ακριβώς επειδή είναι καρπός μιας κοινής προσπάθειας. Αποκομίσαμε, λοιπόν, από αυτή την εμπειρία μια βαθύτερη κατανόηση της αξίας της συνεργασίας στη δημιουργική διαδικασία, μια ενισχυμένη αίσθηση δημιουργικότητας, βελτιωμένες επικοινωνιακές δεξιότητες και μια μεγαλύτερη εκτίμηση για την ποικιλία των ποιητικών προσεγγίσεων. Ήταν μια πολύτιμη και εμπλουτιστική εμπειρία που σίγουρα επηρέασε τη μελλοντική μας δημιουργική πορεία και να προχωρήσουμε και σε επόμενες συνεργασίες.