Συνέντευξη στην Ανθή Ροδοπούλου
Τα ρολόγια ήταν και είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για τη μέτρηση του χρόνου και ένα σύμβολο κομψότητας και πολυπλοκότητας. Από τα μεγάλα εκκρεμή, από τα ρολόγια τσέπης έως έξυπνα ρολόγια υψηλής τεχνολογίας έχουν εξελιχθεί ταχύτατα αλλά ένα πράγμα παραμένει σταθερό: Οι διαχρονικές δημιουργίες των εμβληματικών ωρολογοποιών.
Για πολλές ώρες σκυμμένος πάνω από το τραπεζάκι του, μέσα στο εργαστήρι του –που βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Ρ. Φεραίου από το 1930– και μ’ ένα μεγεθυντικό φακό στο ένα μάτι, προσπαθεί να διορθώσει τα χαλασμένα ρολόγια για τους λάτρεις, τους συλλέκτες και τους πελάτες του. Από τους παλιούς και τελευταίους δεξιοτέχνες ρολογάδες της Πάτρας. Γνώστης της μηχανικής ωρολογοποιίας και μικρομηχανικής, ο Θεόδωρος Κωτσάκης– 2η γενιά ωρολογοποιός–διαδέχθηκε τον πατέρα του, και τώρα τον ίδιο, ο γιος του– με αφοσίωση, σεμνότητα και διαρκή συνεισφορά στον ¨κόσμο¨ του ρολογιού, φημισμένος για τη στιβαρή κατασκευή, τη σχολαστική δεξιοτεχνία και την προσοχή στη λεπτομέρεια, έχει την ικανότητα να κατασκευάζει και να επισκευάζει ρολόγια-αντίκες, μηχανικά και πιο σύγχρονα, που αποτελούν την επιτομή της λειτουργικότητας και της κομψότητας.
To να είσαι ωρολογοποιός είναι επάγγελμα, χόμπυ ή δεξιότητα;
Επάγγελμα είναι, αλλά πρέπει να διαθέτεις και μια φυσική δεξιότητα που πρέπει να ασκείται συνεχώς. Στο επάγγελμα αυτό δεν ασκείται βιασύνη και κυρίως δεν υπάρχει προχειροδουλειά. Οποιος ασχοληθεί θα πρέπει να γνωρίζει ότι το επάγγελμα αυτό είναι απαιτητικό και ακριβές. Γίνεσαι καλύτερος μόνο με την επανάληψη, με τη συνεχή, καθημερινή, σωστή πρακτική εξάσκηση.
Πότε συνειδητοποιήσατε ότι το επάγγελμα του ωρολογοποιού ήταν σημαντικό για εσάς; Τι σας ώθησε να το δείτε επαγγελματικά; Ποιος σας επηρέασε;
Από παιδί, λόγω του ότι και ο πατέρας μου ήταν ωρολογοποιός. Ετσι αγάπησα αυτήν την τέχνη και για βιοποριστικούς και οικονομικούς λόγους, αποφάσισα να την συνεχίσω ως δεύτερη γενιά ωρολογοποιών.
Ποιες είναι οι βασικές γνώσεις και δεξιότητες που πρέπει να έχει ο τεχνίτης ενός μηχανικού ρολογιού;
Οι εμπειρικές γνώσεις που μεταφέρονται από τον παλιό στον καινούριο. Χρειάζεται όμως να διαθέτεις και στοιχεία μηχανικής και μια υποδομή στα απλά μαθηματικά και τη φυσική, για να κάνεις υπολογισμούς αναφορικά με τα γρανάζια και το μηχανισμό ενός ρολογιού. Η δεξιότητα που κυρίως πρέπει να έχει ένας ωρολογοποιός είναι το να βλέπει. Ασχολούμενοι συνεχώς με εξαρτήματα πολύ μικρής κλίμακας, εξασκούμαστε στο να βλέπουμε και να αναγνωρίζουμε αποστάσεις εκατοστών του χιλιοστού, χωρίς εργαλεία, μόνο με τα μάτια μας.
Οι δικές σας σπουδές ποιες ήταν; Ποιες σπουδές χρειάζονται σήμερα για το επάγγελμα του ωρολογοποιού;
Παρακολούθησα διάφορα σεμινάρια που διοργάνωνε ο σύλλογός μας με καθηγητές Φυσικής και Μαθηματικών από την Ελβετία και την Αυστρία, που μας έδιναν τις βάσεις πάνω στις οποίες έπρεπε να κατασκευάσουμε ένα ρολόι. Υπάρχουν στο εξωτερικό αντίστοιχες σχολές ωρολογοποιίας διαφόρων βαθμίδων. Και υπάρχει και στην Αθήνα η Σχολή Ωρολογοποίας ως Τεχνικό Λύκειο. Στη συνέχεια μπορείς να πας στο εξωτερικό για περισσότερες –σε αυτόν τον κλάδο– γνώσεις και να πάρεις και μεταπτυχιακό τίτλο που παρέχει τη δυνατότητα τεχνικής κατάρτισης και τεχνογνωσίας.
Μηχανική-αισθητική. Είναι οι 2 πτυχές της ωρολογοποιίας. Τι σημαίνουν για εσάς;
Ο συνδυασμός μηχανικής ακρίβειας και αισθητικής ομορφιάς είναι μια μορφή τέχνης από μόνη της με κάθε ρολόι να αντιπροσωπεύει ένα συνδυασμό τεχνικής μαεστρίας και διαρκούς στυλ. Από περίπλοκα σχέδια καντράν έως άψογα κατασκευασμένες κινήσεις της μηχανής και των δεικτών, προκειμένου να κάνεις ένα απλό κάσωμα, πιο ωραίο και πιο ισορροπημένο.
Τι θα απαντούσατε στο δίλημμα αναλογικό ή ηλεκτρονικό ρολόι;
Δεν υπάρχει τέτοιο δίλημμα για μένα. Το μηχανικό αναλογικό ρολόι είναι κάτι έμψυχο με αξία, πάρα το γεγονός ότι κατασκευάζεται κατ’ αποκλειστικότητα από μηχανήματα. Είναι το ρολόι, που οι συλλέκτες συναθροίζονται στις δημοπρασίες και πληρώνουν υπέρογκα ποσά για να το αποκτήσουν. Είναι το αντικείμενο που γεννήθηκε από την ανάγκη της πλοήγησης των πλοίων και πλέον έχει αναδειχθεί σε σύμβολο κύρους. Από την άλλη το ηλεκτρονικό ρολόι είναι συνήθως φτηνό, με υψηλή ακρίβεια και χαμηλές ανάγκες συντήρησης, χωρίς όμως την αίγλη του μηχανικού.
Τα μηχανικά ρολόγια έχουν κάποια πραγματική χρησιμότητα σήμερα ή είναι σαν καλτ συνήθεια που απλά δεν θα “πεθάνει”;
Το μηχανικό ρολόι δεν θα σε προδώσει ποτέ, με την έννοια ότι δεν έχει μπαταρία για να σταματήσει. Τροφοδοτείται με το κούρδισμα ή το αυτόματο με το κούνημα του χεριού. Ομως να σημειώσουμε εδώ, ότι το αξιοπρεπές μηχανικό ρολόι από άποψη κόστους και κατασκευής μπαίνει στην “άκρη”. Είναι μόνο για μερακλήδες, για συλλέκτες, για λάτρεις και για μεγάλους ανθρώπους που έχουν συνηθίσει να το χρησιμοποιούν.
Θεωρείτε ως ωρολογιακά ενδιαφέροντα μόνο τα μηχανικά ρολόγια ή εκτιμάτε επίσης τα quartz τα ηλεκτρονικά, τα smartwatches;
Ολα. Και τα τελευταία βλέπεις να κάνουν μεγάλα άλματα. Κάθε 6 μήνες παρουσιάζεται άλλη τεχνολογία.
Κατά πόσο το επάγγελμα του ωρολογοποιού αρχίζει να χάνεται στην ψηφιακή εποχή;
Χάνεται δυστυχώς. Συρρικνώνεται και ο αριθμός των πελατών. Κάποιος που θα μπει στο επάγγελμα, εξαρτάται από τη ζήτηση που θα έχει. Θέλει χρόνια για να περάσει ο παλαιότερος τη διδακτική ύλη και τις γνώσεις του στον νεότερο, γιατί πάντα κάτι προστίθεται συνεχώς στη δουλειά μας. Είναι μια απαιτητική δουλειά και χρονοβόρα διαδικασία για να ανταπεξέλθεις στην κατασκευή του ρολογιού.
Τι αναζητάτε εσείς προσωπικά σε ένα ρολόι; Εχετε συλλογή και συγκεκριμένες προτιμήσεις;
Το ρολόι είναι η προστιθέμενη επινόηση κάθε γενιάς ωρολογοποιών πάνω στα οποία οι τεχνίτες δημιουργούν αυτές τις συσκευές μέτρησης. Εχω μια συλλογή από εργαλεία και μηχανές αιώνων– πηγαίνοντας σε πολύ παλιά ρολόγια του 1600 και του 1700–που κληρονόμησα από τον πατέρα μου και αυτός από τους μάστορές του. Εκείνες τις εποχές οι μαστόροι με λιγότερα εργαλεία δημιουργούσαν περισσότερα εξαρτήματα. Θαυμάζεις ότι με τέτοια λίγα μέσα έβγαζαν τέτοια αποτελέσματα.
Ποιο θα λέγατε ότι είναι το πιο “γοητευτικό” στοιχείο αυτής της δουλειάς;
Γοητευτικό είναι το να δίνεις «ζωή» σε ένα άψυχο αντικείμενο όπως είναι ο μηχανισμός ενός ρολογιού, πόσο μάλλον όταν αυτό είναι ίσως χαλασμένο και έχει ιδιαίτερη σημασία, πολλές φορές συναισθηματική, για τον κάτοχό του.
Αν κάποιος θα ήθελε να συλλέξει ρολόγια ή απλώς να αγοράσει ένα, τι θα τον συμβουλεύατε να προσέξει;
Επειδή είναι αχανής ο χώρος του ρολογιού, πρέπει κανείς να εξειδικευτεί σε κάτι. Δηλ. θέλει να μαζεύει swatch ρολόγια των 10, 30, 50 ευρώ, να επικεντρωθεί εκεί, σε ένα και μόνο αντικείμενο. Για να είσαι πολυσυλλέκτης πρέπει να έχεις πολύ μεγάλη οικονομική επιφάνεια και να αφιερώνεις πολύ χρόνο σε αυτό, πηγαίνοντας σε δημοπρασίες και “χτυπώντας” την τιμή που επιθυμείς να αγοράσεις ένα συλλεκτικό ρολόι. Αντιθέτως, υπάρχουν και τα προπολεμικά ξυπνητήρια, τα ρωσικά ή κινέζικα. Εκεί προσφέρεται ο χώρος των παζαριών ή της λαϊκής αγοράς ή ακόμη και από χέρι σε χέρι.
Ποιο είναι το καλύτερο ρολόι που έχετε επισκευάσει;
Τα rolex, τα Louis Breguet, τα Cartier, τα Omega τα πολύπλοκα ρολόγια με αστρονομικά δεδομένα, τα seiko, τα ναυτικά χρονόμετρα (υψηλής στάθμης ρολόγια εξαιρετικής ωρολογοποιίας και μεγάλης ακρίβειας) που χρησιμοποιούν στα καράβια, ογκώδη ρολόγια μέσα σε κασετίνα με πολύπλοκη τεχνολογία.
Εχει χώρο σήμερα το επάγγελμα αυτό; Η Πάτρα έχει ιστορία στην ωρολογοποιία;
Είναι πια απαιτητικό το επάγγελμα. Πρέπει να γνωρίζεις καλή ωρολογοποιία. Πρέπει ο ωρολογοποιός να ανταποκριθεί στον απαιτητικό πελάτη καθώς του πηγαίνει να επισκευάσει ένα ακριβό ρολόι που δεν θέλει να το αφήσει σε αδράνεια ή απραξία. Επομένως οι λίγοι που απομένουν είναι οι “δυνατοί” ρολογάδες. Η Πάτρα είχε ένα εξαιρετικό επίπεδο από ωρολογοποιούς από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Πολύ καλοί μάστορες που έβγαλαν πολλούς καλούς μαθητές που κατασκεύαζαν απαιτητικά και ακριβά ρολόγια σε μια πλούσια αστική περιοχή.
Τι θα συμβουλεύατε ένα νέο παιδί που θέλει να γίνει ωρολογοποιός; Υπάρχει ενδιαφέρον σήμερα από νέους να μάθουν τη συγκεκριμένη δουλειά;
Για να ακολουθήσει κάποιος το επάγγελμα, πρέπει να διακατέχεται από υπομονή, επιμονή, συγκέντρωση και πειθαρχία και εν μέρει τελειομανία. Θα μπορούσε κάλλιστα να ασχοληθεί με τη μικρομηχανική, η οποία συνδέεται άμεσα με την ωρολογοποιία. Είτε ως τεχνικός ωρολογοποιός, είτε ως κατασκευαστής, είτε ως σχεδιαστής, από όποια θέση και αν το δει, η ωρολογοποιία παραμένει ένα επάγγελμα που παρουσιάζει ενδιαφέρον όσο ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να μετράει τον χρόνο.